ارزش‌ها، قطب‌نمای مسیر رضایتمندی

در شمارۀ قبل ریشه­های نارضایتی را بررسی کردیم. دیدیم چسبیدن به افکار و واقعیت دانستن آنها به علاوۀ اجتناب از موقعیت­هایی که در آنها افکار و احساس­های ناخوشایندی را تجربه می­کنیم، چطور باعث می­شود بیشتر اوقات  ناراضی باشیم. حالا می­خواهیم ببینیم چطور می­توان رضایتمندی را در زندگی افزایش داد.

بعضی از ما برای دوری از افکار و احساس­های ناخوشایند، منطقۀ امنی پیدا کرده­ایم و تمایل نداریم پا را از آن فراتر بگذاریم. بعضی دیگر احساس سردرگمی می­کنیم و نمی­دانیم چطور رضایتمندی بیشتری را تجربه کنیم. بعضی از ما هم در طول روز سرمان شلوغ است و برای هیچ کاری وقت کافی نداریم، اما شب که می­شود احساس می­کنیم کار مفیدی انجام نداده­ایم و اگر با خودمان صادق باشیم اعتراف می­کنیم بخش اعظم مشغله­­هایی که برای خودمان ایجاد کرده­ایم برای آن است که حواس­مان پرت شود و افکار و احساس­های دشوار را تجربه نکنیم. بعضی هم می­دانیم انجام چه کارهایی ما را از صمیم قلب راضی می­کند، اما از این کارها چنان دور شده­ایم که حتی فکر کردن به آنها هم وجودمان را به آتش می­کشد. به این ترتیب زندگی­مان روز به روز تهی­تر می­شود و معنا و سرزندگی­اش را از دست می­دهد.

حال تصور کنید می­خواهیم به سفری برویم که با برداشتن هر قدم احساس رضایتمندی و سرزندگی بیشتری کنیم. ابتدا به یک قطب­نما یا جهت­یاب نیاز داریم؛ لازم است بدانیم چه مسیری را در پیش بگیریم و چه قدم­هایی را برداریم. در رویکرد مبتنی بر پذیرش و پایبندی، به این قطب­نما که لحظه به لحظه رفتار ما را هدایت می­کند «ارزش» می­گویند. ارزش­ها صفاتی کلی هستند که نشان می­دهند دوست داریم چه جور انسانی باشیم و  در جنبه­های مختلف زندگی رفتارمان چگونه باشد. ارزش­ها بایدها و نبایدها یا قوانین و مقررات نیستند و درست یا غلط ندارند. بلکه بیانگر سلیقۀ ما هستند. فرض کنید طعم مورد علاقۀ شما میان بستنی­ها، طعم زعفرانی است. نمی­توانیم بگوییم این انتخاب، درست یا غلط است. این طعمی است که به شما احساس خرسندی و سرزندگی می­دهد. رفتار کردن بر اساس ارزش‌هایی که انتخاب کرده­ایم به ما احساس سرزندگی و رضایتمندی می­دهد و تمایل پیدا می­کنیم روز به روز این رفتار را افزایش دهیم.

مهم است بین ارزش­ها و اهداف تمایز قائل شویم. اگر ارزش‌ها را مسیری بدانیم که در سفر به سوی زندگی بامعنا و سرزنده در پیش گرفته­ایم، اهداف نقاطی هستند که در طول مسیر از آنها عبور می­کنیم. ما براساس ارزش­هایمان رفتار می­کنیم، اما به آنها نمی­رسیم. کسی که ماجراجویی برایش ارزشمند است، همواره می­کوشد از روی ماجراجویی رفتار کند. هیج جایی نیست که احساس کند به انتهای ماجراجویی رسیده است؛ بلکه برای او ماجراجویی مسیری بی­انتها است که همواره می­تواند قدم­های بیشتری در آن بر­دارد. همین فرد ممکن است به عنوان اولین هدف در مسیر ماجراجویی انتخاب کند که آخر هفته را در یکی از مناطق طبیعی اطراف محل زندگی­اش بگذراند. اهداف بعدی او می­تواند سفر به نقاط دور افتادۀ ایران، سفر به کشورهای اطراف و سفر به دور دنیا باشد. از آنجایی که ارزش‌ها مسیر هستند با هر قدمی که برمی­­داریم یک قدم به انسانی که می­خواهیم باشیم نزدیک‌تر می­شویم و احساس رضایت بیشتری را تجربه می­کنیم. در حالی که اگر اهداف­مان را بدون توجه به ارزش­هایمان تعیین کنیم، ممکن است وقتی به آنها می­رسیم جذابیت­شان را  از دست بدهند چون نمی­دانیم این همه تلاش برای چه بوده است. یا پیش رویمان اهداف بهتری را می­بینیم که هدفی را که به آن رسیده­ایم کم­اهمیت جلوه بدهند. مشکل دیگر زندگی با تمرکز بر اهداف، وقتی بروز می­کند که به آنها نمی­رسیم. در این صورت دچار سرخوردگی و ناامیدی می­شویم. اما اگر تمرکز روی مسیر یا همان ارزش­ها باشد، دیگر دغدغۀ رسیدن نداریم و با هر قدم احساس سرزندگی­مان بیشتر می­شود. یک تمرین خوب برای پیدا کردن ارزش­ها این است که سخنرانی مجلس ترحیم خود را بنویسیم. دوست داریم زندگی­مان صرف چه چیزهایی شده باشد. این نشان می­دهد امروز انجام چه رفتارهایی ما را به انسانی که می­خواهیم باشیم (مهربان، صبور، مردم­دار، پرتلاش و …) شبیه­تر می­کند. تا نفس می­کشیم فرصت داریم این چنین رفتار کنیم.

یادمان باشد وقتی تصمیم می­­گیریم بر اساس ارزش­هایمان زندگی کنیم همۀ درها به رویمان باز نمی­شود و همۀ مشکلات از پیش رویمان کنار نمی­روند. باز هم با افکار و احساس­های دشواری رو به رو خواهیم شد که گرفتار شدن در آنها می­تواند سد راهمان شود. برای ماندن در مسیر، نیاز به یادگرفتن و تمرین مهارت­هایی داریم که ظرفیت تجربه کردن چنین افکار و احساس­هایی در ما بیشتر شود. در شماره­های بعدی به این مهارت­ها خواهیم پرداخت.